Vraag: Hebt u een opvolger? Wie zal uw lessen over de Wijsheid van Kabbalah voortzetten?

Antwoord: Een ieder van jullie en jullie samen. Ik denk niet dat het één persoon zal zijn, want we hebben een staat bereikt waarin de nieuwe generatie – al mijn studenten – niet gecreëerd is om individualist te zijn. Er begint zich nu te ontvouwen dat het alomvattende programma van de schepping een groep nodig heeft.

We zien dat er vroeger individuele wetenschappers waren, zoals Newton, Leibniz, Einstein, Bohr, Landau en anderen, nu zijn er teams. Creatieve professionele groepen werken aan allerlei wetenschappelijke problemen, wetenschappelijke doorbraken vinden alleen plaats door de inspanningen van een groot aantal mensen.

Hetzelfde geldt voor de Wijsheid van Kabbalah. In het verleden waren er individuele Kabbalisten, het lijkt erop dat deze periode voorbij is. Baal HaSulam, Rabash en ik vormen de traditionele link en toen zijn al mijn studenten, “een groep” genaamd, geboren. Ze zijn gecreëerd en geoefend om met name samen spirituele problemen op te lossen en aan anderen leiding te geven. Zo was het duizenden jaren geleden ook. Daarna, in de afgelopen 2000 jaar, in de periode van ballingschap, is dit alles verdwenen en via een smal stroompje van individuele Kabbalisten werd de Wijsheid van Kabbalah doorgegeven. Alles keert nu echter terug naar een volledige cirkel.

Vraag: Hebben we dan nu een staat bereikt waarin alles wat als een cirkel is begonnen, zich zal voltooien in een cirkel? Was het Sanhedrin eigenlijk zo’n groep ?

Antwoord: Ja, het moet absoluut een groep zijn. Een groep is gelijkvormig aan de Schepper. Het is een unieke verbinding waarin wij samen zijn, en ieder van ons zich ondergeschikt maakt en het ego wegcijfert om het midden van de cirkel te bereiken (de “min”). Al onze verlangens en onze intenties voor de toekomst komen samen in het midden van de cirkel (de “plus). Juist de plus en de min samen transformeren ons naar gelijkvormigheid aan de Schepper.

Tenslotte gaan we in het midden van de cirkel het Hoge Licht voelen. De Schepper wil dat wij Hem verslaan. Hij heeft het egoïsme geschapen en wij moeten het zodanig corrigeren dat wij de Schepper gaan voelen. Wij gaan Hem ontdekken en ervaren. Daarom staat er geschreven: “Mijn zonen hebben Mij verslagen” (Baba Metzia 59a).

From the Kabbalah Lesson in Russian 2/14/16

Filed under: Correctie, Kabbalah Leraar - Geen reacties→

Torah, Dewariem (Deuteronomium) 11:2 – 11:3; 11:7: Beseffen jullie het vandaag, want ik spreek niet tegen jullie kinderen, die het niet weten en die niet de straffe leiding van de Eeuwige, jullie God, hebben gezien, noch Zijn Grootheid, Zijn sterke hand of Zijn uitgestrekte arm. Noch Zijn wondertekens en de handelingen die Hij midden in Egypte verricht heeft tegen Far’o, de koning van Egypte en tegen heel zijn land.

Maar het zijn jullie eigen ogen die gezien hebben al het grootse werk van de Eeuwige dat Hij verricht heeft. (Vertaling: Jitschak Dasberg)

De methode van correctie die een mens zich eigen heeft maakt, is zowel universeel als persoonlijk, er is geen verschil tussen beide. Ieder mens moet van het begin tot het einde door de hele geschiedenis heengaan om het evenbeeld van Adam, Noach, Abraham en alle andere zogenoemde eigenschappen te bereiken. In feite zijn het spirituele niveaus, spirituele beeltenissen van ieder van ons. Wij moeten er ons allemaal in kleden en voorwaarts gaan.

Op deze wijze wordt de gehele Torah geleidelijk, vanaf de eerste dag van de schepping tot aan de laatste dag van het bestaan van het gehele systeem, in ons geprent, totdat dit systeem één geheel is geworden en de hele wereld omvat, de meest recente zielen zullen zich daarin verenigen met alle voorgaande zielen die al gecorrigeerd zijn. Dan zal de constructie van de ene ziel, Adam genoemd, voltooid zijn. Een ieder van ons moet innerlijk door deze reeks transformaties gaan, daarom staat er geschreven dat jij, je kinderen en je kleinkinderen door deze staten zullen gaan.

Opmerking: Maar er staat ook geschreven: “Want ik spreek niet tegen jullie kinderen die het niet weten en die niet – zoals jullie – de grootsheid van het werk dat de Eeuwige heeft gedaan, hebben gezien.

Antwoord: Het feit is dat de voorgaande staten “vaders” genoemd worden en de komende staten worden “zoons” genoemd, in al die staten moet een mens tot spirituele onthulling komen en zich iedere keer opnieuw inzetten, nieuwe correcties aangaan en voorwaarts gaan naar het Doel.

Als er dus geschreven staat: “Jullie zijn degenen die hebben gezien”, heeft dit betrekking op de staat waarin je je nu bevindt.

Als een mens zich in een bepaalde staat bevindt, kan hij vanuit die staat alleen dingen begrijpen die op hem betrekking hebben. Daarom richt de Torah zich iedere keer tot elk mens precies op het niveau waarop hij zich bevindt.

From KabTV’s “Secrets of the Eternal Book” 6/15/16

Filed under: Spiritueel Werk, Torah - Geen reacties→

Vraag: Betekent dit dat het een verkeerde manier van denken is als wij denken dat er boven ons een God is die kijkt naar wat wij doen en aan wie wij vergeving moeten vragen?

Antwoord: Een mens gaat door verschillende stadia van ontwikkeling heen. Daarom kunnen we niet zeggen dat sommige dingen die hij gelooft juist zijn en andere niet. Vandaag denkt hij op deze manier, maar langzamerhand corrigeert hij zijn waarneming en maakt hij vorderingen in kennis en gevoel.

Dan verandert het begrip “Ik en de Schepper” volkomen. Ik voel steeds meer dat de Hoge Kracht het resultaat is van mijn verbinding met andere mensen en dat Hij daar buiten niet bestaat. Alleen de essentie van de Schepper – Atzmuto – die absoluut ontoegankelijk is voor mij en volkomen onafhankelijk bestaat.

Daarom moeten wij ons er sterk aan vasthouden dat de Schepper alleen in de verbinding met mensen bestaat. Alleen vanuit onze eenheid kunnen wij een beroep doen op de Schepper, wij scheppen immers alleen door middel van onze verbinding de plaats voor Zijn onthulling.

In dit verband moet een ieder zichzelf beoordelen: hoezeer ben ik verbonden met anderen? Hierin ligt de bevrijding. Het is onmogelijk om een mens individueel te beoordelen. Dit is een heel grote fout die wij instinctief steeds weer maken: we denken over onszelf na, we rekenen op onszelf en we handelen alleen.

Dit is een fatale fout die we al duizenden jaren maken. De afscheiding van de Schepper is de oorzaak van onze zeer ernstige vergeetachtigheid.

Opmerking: Helaas, dit klinkt heel relevant als we afscheiding, verdeeldheid en vijandigheid tussen diverse stromingen en partijen in aanmerking nemen.

Antwoord: Het volk Israël is al door dergelijke staten gegaan tijdens de verwoesting van de Eerste en de Tweede Tempel. Joden hebben elkaar toen gedood, niet alleen met woorden maar ook met wapens, zij hebben het bloed van hun broeders in de burgeroorlogen vergoten. Ik hoop heel sterk dat dit in deze tijd niet meer zal gebeuren. Wij hebben onze zwaarden nog niet weg geborgen, op allerlei manieren vechten wij nog hard met elkaar.

Wij zijn namelijk vergeten wie wij zijn, wat het fundament van onze natie is en hoe groot onze verantwoordelijkheid is om voorwaarts te trekken naar eenheid; hoewel dit in feite onze eigen correctie is en de correctie van de gehele wereld.

From KabTV’s “A New Life” 9/27/16

Filed under: Spiritueel Werk, Yom kippur - Geen reacties→

Vraag: Het is een gebruik om tijdens deze laatste dagen van het joodse jaar aan onze geliefden en aan de Schepper vergeving te vragen voor alles wat wij hebben gedaan. Wat is de oorsprong van deze traditie?

Antwoord: Allereerst moeten we begrijpen wie de Schepper is? Het is de Hoge Kracht van de Natuur. Wij kunnen deze Kracht zelf niet bereiken.

Deze Kracht toont zich aan ons door middel van de schepping die Hij heeft gecreëerd, namelijk het verlangen om vreugde te ervaren en vervulling te ontvangen. Deze Kracht vervult de schepping in de mate waarin zij gelijkvormig wordt aan de Hoge Kracht.

Als de schepping, het verlangen om te ontvangen, zich gelijkvormig maakt aan de Schepper, namelijk gevend is, vervult de Schepper haar, en in die mate gaat zij haar Maker onthullen.

Aanvankelijk zijn mensen volkomen tegengesteld aan de Schepper, zij denken aan hun eigen genot en willen naar niemand gevend zijn.

Als wij echter weten hoe wij onze natuur kunnen veranderen met de hulp van de Wijsheid van Kabbalah, gaan wij de Schepper onthullen, de Kracht van Liefde en Geven, dit geeft ons vervulling, gezondheid, een gevoel van verleden, heden, toekomst en perfectie, wij worden boven tijd, beweging en ruimte uitgetild en komen in de wereld van absolute goedheid.

Dit alles vindt alleen plaats in de mate waarin we gelijkvormig worden aan deze Kracht van geven en Liefde, namelijk aan de Schepper. Waar is de Schepper? Hij is aanwezig in de verbinding tussen mensen, als wij ons met elkaar verbinden. Alle niveaus van de natuur, het minerale, vegetatieve, animale en de mens zijn in één systeem verbonden. De mens staat in deze hiërarchie boven al het andere, de verbinding tussen alle delen van dit systeem is uitsluitend van hem afhankelijk.

In de mate waarin een mens in staat is om goede verbindingen te maken tussen iedereen en hij dit systeem transformeert tot een integraal systeem waarin alles met elkaar verbonden is, in evenwicht is en vervuld is met vriendelijkheid, gebaseerd op wederzijdse hulp en liefde, zal de Schepper, de Hoge Kracht, in dit systeem onthuld worden.

Dit gehele netwerk waarin de schepping bestaat, wordt makom (plaats) genoemd, deze plaats is gevuld met de Hoge Kracht. Het is niet mogelijk om deze Kracht buiten deze plaats te vinden, buiten deze kli (vat) die gevlochten is door onze verhoudingen met elkaar. Hoe sterker onze verbinding is, hoe groter de onthulling. Dit is de enige wijze waarop wij de Schepper kunnen voelen, er is geen andere manier.

De relatie die we met andere mensen hebben, bepaalt de relatie tussen de mens en de Schepper. Hoe vriendelijker wij onze contacten met elkaar maken, hoe meer wij zullen onthullen van de Hoge Kracht die zich tussen ons manifesteert.

Voordat een mens al zijn schulden aan de schepselen heeft afgelost, aan andere mensen, heeft het geen zin om de Schepper om vergeving te vragen. Als wij goede verhoudingen tussen ons bouwen en de Schepper een plaats bereiden voor Zijn onthulling, doen wij hiermee een beroep op Hem, dan is dit onze smeekbede om vergeving.

Er wordt niets anders van ons gevraagd dan berouw te tonen aan de Schepper met betrekking tot onze onderlinge relaties, anders is er alleen maar sprake van schijnheiligheid.

Waarom zou ik aan de Schepper om vergeving vragen als ik een correcte plaats kan bouwen waar Hij onthuld kan worden en ik dat niet gedaan heb? Dit is tenslotte mijn hele werk, en in plaats daarvan roep ik het uit en smeek ik Hem om hulp. Waarom zou Hij mij redden als ik er zelf niets voor gedaan heb?

From KabTV’s “A New Life” 9/27/16

Filed under: Schepper, Spiritueel Werk, Verbinding, Yom kippur - Geen reacties→

Torah, Dewarim 10:17 (Deuteronomium): Want de Eeuwige, jullie God, dat is de God der goden en de Heer der heren, de grote machtige, ontzagwekkende God, die geen aanzien erkent en geen omkoopgelden aanneemt.

De Schepper neemt geen omkoopgelden aan, dit in tegenstelling tot koningen, leiders en staatsdienaren die omgekocht kunnen worden.

Je kunt alleen vanuit een zuiver hart met de Schepper omgaan – zonder enig eigenbelang – als je kunt zeggen dat je absoluut geen omkoopgelden aanbiedt en je jezelf, en alles wat betrekking op jezelf heeft, totaal onbelangrijk acht.

Dan heb je geen aanmoediging nodig om wat dan ook aan iedereen te geven of aan te bieden. Je verlangens en gedachten zijn absoluut zuiver. Dit is zo als je de Torah bestudeert, met andere woorden: de werkelijke correctie.

Onze wereld is echter gebouwd op honderd procent bedrog ten aanzien van onszelf en anderen, daarom voelen we niet dat er een spirituele kern in verborgen is. Iedereen wordt voortdurend omgekocht en op een andere manier kunnen wij niet handelen. Als wij in ieder geval nu eens in iets open en eerlijk zouden kunnen handelen, zouden we ons meteen in de Hoge Wereld bevinden.

From KabTV program “Secrets of the Eternal Book” 6/1/16

Filed under: Spiritueel Werk, Torah - Geen reacties→

Vraag: Stel dat er mensen zijn met wie ik niet te maken wil hebben en zij proberen met mij in contact te komen, moet ik dan mijn gevoelens overstijgen en relaties gaan opbouwen met mensen met wie ik me niet op mijn gemak voel?

Antwoord: Uiteindelijk is het zo dat je op een goede manier met hen moet gaan communiceren. Je moet mensen niet afwijzen. Probeer jezelf te overwinnen en beleefd te zijn.

Dit betekent niet dat je, vanuit het niveau waarop we nu zijn, mensen moet liefhebben maar je moet er wel naar streven om naar ieder individu een neutraal gevoel te krijgen en daarna vriendschap op te bouwen. Hierdoor wordt je ziel gecorrigeerd. Ik spreek vanuit het perspectief van de ziel, niet vanuit het perspectief van goede relaties met anderen. Op deze manier corrigeer je je ziel en kom je dichterbij de algemene correctie van de wereld.

From the Kabbalah Lesson in Russian 5/1/16

Filed under: Correctie, Ziel - Geen reacties→

Vraag: Als het ego een klap krijgt die van een externe bron afkomstig is, hoe kunnen wij daar dan vervolgens mee werken en op de juiste wijze boven de daaruit voortvloeiende staat van haat uitstijgen? Kan ik negatieve emoties – die mij als resultaat van het conflict op mijn werk opslokken – corrigeren?

Antwoord: Allereerst is het noodzakelijk dat je het materiaal over de uniekheid van de Schepper en het Bestuur van de schepping heel zorgvuldig leest. Je moet leren begrijpen hoe je je correct verhoudt tot dit soort situaties door alle artikelen te analyseren en met elkaar te bespreken.

Ze zijn heel belangrijk om de juiste houding te verkrijgen naar de wereld waarin wij leven en om ons te helpen om via deze wereld te leren begrijpen hoe wij het systeem van Bestuur van de Hoge Krachten kunnen gaan voelen en daarachter de Ene Allerhoogste Wil, hoe deze Zijn Bestuur over onze wereld toont en door Wie alles in beweging is. Alles komt uitsluitend van de Schepper, je kunt Hem Allah noemen, Elokim, of de Schepper, het maakt niet uit. Het is de Ene Hoge Kracht die de wereld bestuurt.

Als je naar de hele mensheid kijkt, zie je dat er mensen in onze wereld zijn die het bestuur in handen hebben en er zijn mensen die daaraan gehoorzamen, volgens een hiërarchie die geheel door de Schepper wordt bestuurd. Het is noodzakelijk dat wij gaan zien hoe we met de omgeving moeten omgaan om naar de Schepper geleid te worden door alles wat er in de wereld gebeurt.

Vraag: Moet ik de Schepper eigenlijk dankbaar zijn omdat hij mij de plek van de “ziekte” heeft getoond?

Antwoord: Op deze manier geeft de Schepper je de mogelijkheid om voortdurend gecorrigeerd te worden. Uiteindelijk kom je zo ver dat je gelijkvormig aan Hem bent, eeuwig en heel, en je zult de gehele schepping kunnen overzien.

From the Kabbalah Lesson in Russian 5/1/16

Filed under: Correctie, Schepper, Spiritueel Werk, Waarneming - Geen reacties→

Baruch Shalom HaLevi Ashlag (RABASH) was de schakel die ons het dichtst nabij is in de opeenvolging van de grote Kabbalisten door wie de Hoge Kracht Zich aan de wereld onthult en wij de Torah ontvangen. Hij is ons hogere niveau en het enige spirituele Partzuf waarvan wij afhankelijk zijn, daarom is onze studie voornamelijk gebaseerd op zijn artikelen. Rabash heeft alles gedaan om het fundament te leggen voor de komende generatie.

Hoewel het niet eenvoudig was, vond hij de kracht om zich volledig te annuleren voor zijn grote vader en leraar Baal HaSulam, zonder ook maar enigszins op eigen voordeel uit te zijn. Hieraan heeft hij te danken dat hij alle spirituele niveaus heeft bereikt. Het is nu aan ons om door middel van zijn werk te zien hoe hoog hij geklommen is (op de spirituele ladder). Zijn werk is in een heel warme stijl geschreven, met grote zorg voor de lezer, de student.

Hij had een heel groot, warm hart vol liefde. Als wij echter in staat zouden zijn om de diepte van zijn werken te begrijpen, zouden wij zien dat hij zich in de staat van GAR van de wereld Atzilut bevond, zelfs nog hoger. Dit kunnen wij ons moeilijk voorstellen.

Rabash plaveide de weg voor ons door artikelen te schrijven en gebruiken in te stellen waar wij ons aan proberen te houden. Hij gaf ons de vorm waarin een Kabbalistische groep behoort te leven en wij gaan er op deze wijze mee verder.

Baal HaSulam creëerde, zoals de ARI, een methode voor spirituele opgang, Rabash werkte de praktische toepassing ervan uit, hierin leek hij op de Baal Shem Tov. Ik heb in geen enkel Kabbalistisch geschrift zo’n gedetailleerde beschrijving gelezen over de orde van spiritueel werk: over de wijze waarop een mens moet omgaan met zijn onmiddellijke omgeving en zijn bredere omgeving, over zijn omgang met het systeem van de werelden en zijn verhouding tot de Schepper.

Al deze systemen waar een mens doorheen moet gaan om tot innige verbinding met de Hoge Kracht te komen, worden alleen in de artikelen van Rabash op zo’n systematische wijze uitgelegd, nergens anders. Een mens kan met deze artikelen in de hand de juiste houding en de juiste concepten in zichzelf bouwen.

Geen enkel boek kan dit evenaren. De artikelen van Rabash geven ons niet alleen een commentaar, maar eveneens nauwkeurige instructies over wat wij te doen hebben, welke reactie wij kunnen verwachten en hoe wij onze weg kunnen vervolgen. Hij legt ons het hele proces dat wij moeten voltooien uit, de reactie die wij daarop krijgen en de innerlijke staten waar onze ziel doorheen gaat.

Deze artikelen heb ik vele malen gelezen en ik zal ze natuurlijk blijven lezen, ik ben er getuige van dat zij verborgen zijn en niet onthuld. Nadat je enige jaren gestudeerd hebt, zal je ontdekken dat er een immens grote diepte in verborgen ligt. Je zult plotseling ontdekken dat Rabash over dingen schrijft die je niet opgemerkt hebt, niet begrepen hebt en eerder ook niet gevoeld hebt. Deze artikelen zijn niet eenvoudig, zij bestaan uit vele lagen die onthuld worden in de mate waarin de lezer eraan toe is. Zij geven zoveel houvast en hulp aan de beginners op het spirituele pad, dit kunnen wij zelfs van de werken van Baal HaSulam niet ontvangen.

Baal HaSulam is een Kabbalist van groot formaat, een wetenschapper, een onderzoeker en Rabash is een spirituele mentor: hij is zacht, liefhebbend, iemand die je bij de hand neemt en je door alle staten heen leidt. Alleen als wij spiritueel groeien, zullen wij in staat zijn om zijn heel grote betekenis naar waarde te schatten.

From the lesson “For Rabash’s Memorial Day” 10/6/2016

Filed under: Kabbalah Studie, Kabbalisten, Rabash, Spiritueel Werk - Geen reacties→

Torah, Dewarim 10:6 – 10:7 (Deuteronomium): De kinderen van Jisraël trokken van Beéroth , Bné-Ja’akon naar Mosérah, daar stierf Aharon en daar werd hij begraven. Zijn zoon El’azar ging als priester in zijn plaats dienst doen. Vandaar trokken zij naar Goedgod en van Goedgod naar Jotwah, een landschap met waterstromen. (Vertaling: Jitschak Dasberg)

In de spirituele wereld is dood geen straf of iets verschrikkelijks. Als de zoon komt om zijn vader te vervangen, betekent dit de opgang naar het volgende niveau, zoals bijvoorbeeld bij Aharon.

Dit betekent dat hij sterft in zijn laatste gedaante, omdat hij niet naar het volgende niveau kan opstijgen zonder zijn voorgaande vorm te verlaten. Dan krijgt hij een nieuwe vorm, die zijn zoon genoemd wordt. In principe zijn alle zielen echter onsterfelijk.

Zij verliezen niets, integendeel, zij winnen voortdurend. Met andere woorden: het gaat over een verlangen dat verandert, onder verschillende namen, totdat dit verlangen de laatste gecorrigeerde staat bereikt heeft.

From KabTV program “Secrets of the Eternal Book” 5/16/16

Filed under: Dood, Spiritueel Werk, Ziel - Geen reacties→

Vraag: Wat is de oorsprong van angst (Pachad) in de mens?

Antwoord: Angst is de belangrijkste egoïstische eigenschap die voortkomt uit een verlangen naar genot, dat verlangen is doodsbang om onvervuld te blijven; dit is de basis van alle vormen van angst.

Vraag: In onze wereld zijn er honderden soorten angst. Ik neem ze waar in mijn egoïsme dat reageert op invloeden van buiten. Waar is een mens bang voor, wat is zijn angst eigenlijk?

Antwoord: Een mens is bang dat zijn ‘ik’ het onderspit delft en hij is bang voor lijden.

Vraag: Wat voor invloed heeft angst op een mens?

Antwoord: Angst beïnvloedt het verlangen naar genot en deprimeert een mens zodanig, dat er een gevoel van angst, vrees, in hem opkomt en hij gedachten krijgt als: “Ik kan nergens meer van genieten, het enige wat er nog voor mij bestaat, is lijden. Het enige wat ik nog zal kunnen voelen, is leegheid en duisternis.”

De oorsprong van angst is een gebrek aan het voelen van de Schepper, aan voelen dat het Licht mijn verlangen zou kunnen vullen, maar om de een of andere reden is dat verlangen nog niet vervuld. Mijn lege verlangen voelt angst. Dit betekent dat angst bestaat uit een gevoel dat ik de vervulling, die ik verdien, mis.

Vraag: Is een Kabbalist die de Schepper ontdekt nergens bang voor?

Antwoord: Nee! Hij heeft juist een absoluut vertrouwen dat alles volkomen vervuld is.

Vraag: Is angst een synoniem voor “ontzag” (Yirah)?

Antwoord: “Ontzag” is iets anders. Het is een staat waarin ik de eigenschap van angst naar mij toe wil trekken, ik ontbied deze eigenschap zelf om zo naar een volgend niveau op te kunnen stijgen.

Vraag: Hoe kan ik omgaan met angst? Stel dat de Schepper mij allerlei soorten angst stuurt, wat moet ik dan doen? Een antidepressivum nemen?

Antwoord: Een antidepressivum onderdrukt. Als angst het heft in handen neemt, is het noodzakelijk dat een mens zich allereerst realiseert: “Er is geen ander dan Hij” (Dewariem 4:35 [Deuteronomium]). In het boek Shamati * staat een uitstekend artikel over dit onderwerp: Shamati 138: “Over De Angst Die Een Mens Soms Overvalt”. In dit artikel staat dat een mens zich moet voorstellen dat er geen krachten van Tuma’a (onzuiverheid) in onze wereld bestaan en dat hij alleen moet vragen of de Schepper dit aan hem wil onthullen.

Vraag: Leidt dit niet tot gebrek aan actie?

Antwoord: Dit is juist actie. Wij hebben geen andere actie nodig dan de actie waardoor wij de Schepper zullen ontdekken.

From the Kabbalah Lesson in Russian 5/1/16

* Shamati is in het Engels vertaald.

Filed under: Angst, Spiritueel Werk - Geen reacties→